"ނިދާފައި ތިބި ކުއްތާތައް އެގޮތަށް ތިއްބަދޭށެވެ" މިއީ އިނގިރޭސި މުހާވަރާއެކެވެ. މާނައަކީ މިވަގުތު އިތުރު މައްސަލަތައް ކުރިމަތި ނުކުރާ ކަންތަކާ ނުބެހި ދޫކޮށްލާށެވެ. އަރާމުގައި ނިދާފައި ތިބި ކުއްތާތަކެއް ހޭލައްވައިފިނަމަ ވެދާނެ ގޮތް ޚިޔާލު ކޮށްލާށެވެ. އެކަމުގައި އިތުރު އުނދަގޫތަކެއް އުފުލަން ޖެހި ފަހަރުގައި ނުރައްކަލަކާ ވެސް ކުރިމަތިލާން ޖެހިދާނެ އެވެ. އެހެންކަމުން ބުއްދިވެރި ގޮތަކީ ކުއްތާތައް ނިދަން ތިއްބަ ދިނުމެވެ.

ސ. ގަމުގައި އިނގިރޭސިން ގާއިމުކުރި ސިފައިންގެ މަރުކަޒުން އެމީހުން ފައިބައި، ރަސްމީ ގޮތުން ގަން، ދިވެހި ސަރުކާރާ ހަވާލު ކުރީ 1976 ވަނަ އަހަރު މާޗް މަހު 29 ވަނަ ދުވަހު އެވެ. ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން ގަމާ ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވީ އޭރު ނައިބު ރައީސެއްގެ މަގާމުގައި ހުންވެ އަލީ އުމަރު މަނިކެވެ.

ގަމަކީ ދިވެހި ރާއްޖެއާ އިނގިރޭސިވިލާތުގެ މެދުގައި ތަފާތު މައްސަލަތަކެއް ޖެހި، ސިޔާސީ އިޖުތިމާއީ އެތައް ހައިޖާނެއް ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވުމުގައި މެދުވެރިއަކަށްވި ރަށެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ ކިއްލާ ކަމަށްވާ މާލޭގައި ވެރިކަމުގެ ވާދަވެރިންގެ މެދުގައި ބާރު ހޯދުމަށްޓަކައި ގަން ބޭނުންކޮށްގެން ހިންގި ސިޔާސީ ކުޅިވަރުގެ ނަތީޖާ، އަދި އަދަށްވެސް ފެންނަން އެބަ އޮތެވެ.

ގަމުން އިނގިރޭސިން ފޭބުމުގެ ކަންތައް އޮމާންކޮށް ގެންދިއުމަށްޓަކައި ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން ހަވާލުވެ ވަޑައިގެން ހުންނެވީ އޭރުގެ ނައިބު ރައީސެއް ކަމަށް ކޮލި އަލީ އުމަރު މަނިކެވެ.

މިނިވަންކަން ހޯދައިދޭން އިނގިރޭސި ސަރުކާރާ މަޝްވަރާކުރި އޭރުގެ ނައިބު ރައީސް އަލީ އުމަރު މަނިކު

އަލި މަނިކު އޭނާގެ ދުވަހު ފޮތުގައި ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި، ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން ގަމާ ހަވާލުވެ ވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު އެވާހަކަ ދެންނެވުމަށް އޭނާ ރައީސް ނާސިރާ ބައްދަލު ކުރެއްވި އެވެ. ގަމާ ހަވާލުވުމުގެ ކަންތައް ދިޔަ ގޮތުގެ ތަފުސީލު ދެންނެވުމުން މޭޒުމަތީގައި އޮތް ފައިލަކަށް އިޝާރާތް ކުރައްވާފައި ނަގަން ނާސިރު އެންގެވި އެވެ. އަލި މަނިކު ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި ނާސިރު އެންގެވީ އެފައިލުގައި އޮތް، ދިވެހި ރާއްޖެއަށް މިނިވަންކަން ލިބުނު އެގްރީމެންޓާ ހަމަޔަށް ބެލުމަށެވެ.

އެ ހިސާބަށް ކިޔައި ނިމުމުން ނާސިރު ވިދާޅުވީ އެ އެއްބަސްވުމުގެ މާއްދާއެއްގައިވާ ގޮތުން ކޮމަންވެލްތު ހިމާޔަތްކުރުމަށް ބޭނުންކުރަން ޖެހިއްޖެ ކޮންމެ ހާލަތެއްގައި ގަން ބޭނުންކުރުމުގެ އިޚުތިޔާރު އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ލިބިގެންވެ އެވެ. އެފަދަ ހާލަތެއްގައި ދިވެހި ސަރުކާރާ މަޝްވަރާ ކުރުމެއް، ނުވަތަ ހުއްދަ ހޯދުމެއް އެ މީހުންނަކަށް ބޭނުމެއް ނުވެ އެވެ.

ނާސިރު ދެކެވަޑައިގެންނެވި ގޮތުގައި ގަމުން އާރުއޭއެފް ފޭބުމާއެކު އިނގިރޭސިންނަށް ގަން އިތުރަށް ބޭނުންކުރުމުގެ ހައްގު ގެއްލުނީ އެވެ. އެހެންކަމުން އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް އެކަމާ ބެހޭގޮތުން ފޮނުވާނެ ސިޓީއެއް ޑްރާފްޓް ކުރުމަށް ނާސިރު އަލިމަނިކަށް އެންގެވި އެވެ. އަލިމަނިކު ވިދާޅުވީ އެކަމަށް ރަނގަޅު ގާނޫނީ ވަކީލެއްގެ އެހީ ބޭނުންވާނެ ކަމަށެވެ. ނާސިރު އެކަމާ އެއްބަސްވެ ވަޑައިގެންނެވި އެވެ.

ދިވެހި ސަރުކާރުން ދެކޭގޮތް އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް އެންގުމުން އެފަރާތުން އެކަމަކާ އެއްބަހެއް ނުވި އެވެ. ބަދަލުގައި އިތުރަށް ވާހަކަ ދެއްކުމަށް މަނދޫބަކު އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ވެރިރަށް ލަންޑަނަށް ފޮނުވުމަށް އެންގި އެވެ. އެ މަންދޫބެއް ކަމަށް ވެސް ރައީސް ނާސިރު ހަމަޖެއްސެވީ އަލި މަނިކެވެ. އޭނާ އެ ބައްދަލުވުމުގެ ވާހަކަ އެ ފޮތުގައި ވަރަށް ތަފުސީލުކޮށް ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ.

ލަންޑަނުގެ ވެސްޓް އެންޑްގެ ކުޑަ ރެސްޓޯރެންޓެއްގައި އަލި މަނިކާއި އިނގިރޭސި ޑިފެންސް ސެކެރެޓަރީ ރޯއީ މޭސަން މެންދުރުގެ ފަރީއްކޮޅަށް އިންސާފުކުރައްވަމުން ގެންދެވި އެވެ. އޭގެ ކުރިން އިނގިރޭސި ދިފާއީ ވުޒާރާގައި އެދެބޭފުޅުން އާދައިގެ ވާހަކަ ދައްކަވަން ވަގުތުކޮޅެއް ހޭދަ ކުރެއްވި އެވެ. އެއީ އަލި މަނިކު އެމްއެސްއެލްއާ ބެހޭ ކަންތައްތަކެއް ނިންމެވުމަށް ލަންޑަނަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅެއްގެ އަރިމަތިން ހިނގައިދިޔަ ބައްދަލުވުމެކެވެ.

ރާއްޖެއަށް މިނިވަންކަން ލިބުނު އެއްބަސްވުމުގައި ރައީސް އިބްރާހިމް ނާސިރު ޖުލައި 26، 1965 ގައި ސޮއިކުރެއްވުމަށްފަހު އިނގިރޭސި ސަފީރާ ބައްދަލުކުރައްވަނީ.

ދިވެހި ސަރުކާރުން އަލި މަނިކު ލަންޑަނަށް ވަޑައިގެން އުޅުއްވާ ކަމަށް އިނގިރޭސި ޚާރިޖިއްޔާއަށް އެންގެވުމުން ބައްދަލުވުން އިންތިޒާމު ކުރެވުނީ އެވެ. އަލި މަނިކު ހުންނެވި ހޮޓަލުން އަލިމަނިކު ބަލައި ވަޑައިގެންނެވީ ވެސް ޚުދު ދިފާއީ ވަޒީރެވެ.

ފަރީއްކޮޅަށްފަހު ކޮފީގެ ވަގުތުގައި ނުހަނު އަދަބުވެރި އަޑުފުޅަކުން މޭސަން އަލި މަނިކު އަރިހުގައި ވިދާޅުވި ކަމަށް ދުވަހު ފޮތުގައި އޮތީ އެބޭފުޅުން މަޝްވަރާ ކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގަންނަވާ މުހިންމު ކަމެއް އޮތް ކަމަށެވެ. އެއަށްފަހު މޭސަން އިޝާރާތް ކުރެއްވީ ގަމުގެ މައްސަލައަށެވެ. ވިދާޅުވީ ދިވެހި ސަރުކާރުން އެދޭގޮތާއި އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން އެއްބަސްނުވާ ކަމަށެވެ.

ޖަވާބުގައި ވިދާޅުވި ކަމަށް އަލި މަނިކު ލިޔުއްވާފައި ވަނީ، އެދުވަސްވަރުގެ ހާލަތު ހުރިގޮތުން އިނގިރޭސިންނަށް ގަމުގެ ބޭނުންކުރަން ނުޖެހޭނެ ކަމަށް މޭސަންއަށް ވިސްނައި ދެއްވުމަށްފަހު ދިވެހި ރާއްޖެއަކީ މިހާރު މިނިވަން މުސްތަގިއްލު ގައުމެއް ކަމަށާއި އެހެންކަމުން އެގޮތުން ލިބެނެޖެހޭ އިހުތިރާމް ދިވެހި ރާއްޖެއަށް ވެސް ލިބެން ޖެހޭނެ ކަމަށެވެ. އެއަށްފަހު މޭސަން ހުންނެވި ހާލަތަށް ރިއާޔަތް ކުރައްވައި އަލިމަނިކު މޭސަނަށް ދެންނެވީ "ނިދާފައި ތިބި ކުއްތާތައް އެގޮތަށް ތިއްބަދޭށެވެ" އިނގިރޭސި ހައުސް އޮފް ކޮމަންސްގައި ދިވެހި ސަރުކާރުން އިނގިރޭސި ސަރުކާރުގެ ހުށަހެޅުން ގަބޫލު ނުކުރާ ކަމަށް މަނކިފާނު ވިދާޅުވާށެވެ.

ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ހުށަހެޅުން އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ގަބޫލު ނުކުރާ ވާހަކަ ދިވެހި ސަރުކާރުގައި ދަންނަވާނެ ކަމަށް އަލި މަނިކު ވިދާޅުވި އެވެ. އެ ޚިޔާލާ މޭސަން އެއްބަސްވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ.

އަލި މަނިކު ވިދާޅުވީ އެ ދެބޭފުޅުންގެ ވެސް ދުއާއަކަށްވީ އިނގިރޭސިން ގަން ބޭނުންކުރަން ޖެހޭ ފަދަ ހާލެއް މެދުވެރިނުވުމެވެ. ވަގުތާއި ހާލަތާއެކު މައްސަލަ ހައްލުވެގެން ހިގައިދާނެ ކަމުގެ އުންމީދުގައި އެ މައްސަލަ އެ ހިސާބަށް ބޭއްވީ އެވެ.

ލަންޑަނާ މާލެއާ ދެމެދު ނިދާފައި ތިބި ކުއްތާތައް އަދިވެސް ތިބީ ނިދާފަ އެވެ. ޒަމާނާއެކު ހާލަތަށް އައި ބަދަލުތަކާއެކު ދެން އެ ކުއްތާތަކަށް އަލުން ހޭލެވޭނެ ކަމަކަށް ނުފެނެ އެވެ.